थेऊरचा चिंतामणी

चिंतामणी (थेउर) हे पुणे जिल्ह्यातील गणपतीचे देऊळ आहे. हे देऊळ अष्टविनायकांपैकी एक आहे. अष्टविनायकातला पाचवा गणपती म्हणजे थेऊरचा चिंतामणी. इतिहास गणपतीचे मंदिर हे धरानिधर महाराज देव यांनी बांधले. 100 वर्षांनंतर पेशव्यांनी तेथे भव्य व आकर्षक मंदिर व सभागृह बांधले. हे मंदिर पूर्णपणेलाकडापासून बनवले आहे. त्याकाळी हे मंदिर बांधायला 40 हजार रूपये लागले होते.युरोपीयांकडून पेशव्यांना पितळाच्या 2 मोठ्या घंटा मिळाल्या होत्या. त्यातील एक महाडला असून दुसरी येथे आहे. वयाच्या 27 वर्षी माधवराव पेशव्यांना क्षयरोग झाला. तेव्हा त्यांना येथे आणण्या‍त आले. या गणपती समोरच त्यांची प्राणज्योत मालवली. त्यांची पत्नी रमाबाई त्यानंतर सती गेल्या. त्यांच्या स्मरणार्थ येथे बाग तयार करण्यात आली आहे. मोरया गोसावी यांना येथेच सिध्दी प्राप्त झाल्याचेही सांगितले जाते.

आख्यायिका थेऊरच्या गणपती हे अष्टविनायकापैकी तिसरे स्थान.या स्थानाला कशामुळे महत्त्वाला आले यासंबंधीच्या तीन कथा आहेत. त्यापैकी एक खाली देत आहोत. ऋषिपत्नी अहल्येशी कपटाचरण करून निंद्य कर्म केल्याबद्दल गौतम मुनींनी इंद्राला सर्वांगाला क्षते पडतील, असा शाप दिला. तेव्हा इंद्राने ऋषींचे पाय धरून क्षमा मागितली. ऋषींनी मग त्याला श्रीगणेशाची षडक्षरी मंत्राने तपःपूत होऊन आराधना करून शापाच्या परिणामातून मुक्त होण्याचा मार्ग दाखवून दिला. इंद्राने ज्या स्थानी ही तपश्‍चर्या करून शुद्धी व मुक्ती मिळविली आणि तो चिंतामुक्त झाला त्या स्थानी श्रीगणेशाची स्थापना करून तिथल्या सरोवराला चिंतामणी असे नाव दिले. येथे अनुष्ठान करणाऱ्या साधकाच्या चित्ताला शांती आणि स्थिरता प्राप्त व्हावी असा या क्षेत्राचा महिमा आहे. चिंचवडचे मोरया गोसावी यांनी या थेऊरच्याच अरण्यात उग्र तपश्‍चर्या केली होती मोरया गोसावींना याच ठिकाणी सिद्धी प्राप्त झाली. थेऊर क्षेत्राला फार महत्त्व आले ते थोरले बाजीराव पेशवे व त्यांच्या साध्वी पत्नी रमाबाई यांच्या सान्निध्यामुळे. माधवराव पेशवे यांची श्रीचिंतामणीवर विलक्षण भक्ती होती. मनःस्वास्थ्य आणि शरीरस्वास्थ्य साधण्याकरिता ते या ठिकाणी येऊन राहत.त्यांनी श्रीचिंतामणीच्या सहवासातच राहून शेवटी आपले प्राण देवाच्या चरणी सोडले आणि लागलीच रमाबाईसाहेब पतीबरोबर तेथेच सती गेल्या. त्या जागी आज सतीचे वृंदावन आहे. मंदिराचा महादरवाजा उत्तर दिशेला असून मंदिर भव्य आहे. चिंचवडचे श्री. चिंतामणी देव यांनी हे गणपती मंदिर बांधले. त्यानंतर थोरले माधवराव पेशवे यांनी देवालयाचा सभामंडप बांधला. बाजूच्या मुळामुठा नदीच्या डोहाला चिंतामणीतीर्थ असे म्हणतात. येथील श्रींचिंतामणींची मूर्ती डाव्या सोंडेची असून, पूर्वाभिमुख आहे. मांडी घातलेले आसन आहे. थेऊर गाव चिंतामणीस इनाम आहे. सदर देवस्थान चिंचवड संस्थानच्या ताब्यात आहे. थेऊरचे माहात्म्य ऐतिहासिक काळापासून चालत आले आहे. ही सगळी जागृत देवस्थाने मोगलांच्या स्वाऱ्यात विच्छिन्न झालेली आढळतात. कसे जावे पुणे ते थेट थेऊर पी.एम.टी. बसेस सारख्या चालू असतात. हे अंतर २५ किलोमीटर आहे. पुणे ते लोणी रेल्वेने किंवा एस.टी.ने गेल्यावर तेथून थेऊर ७ किलोमीटर आहे. पुणे- सोलापूर रस्त्यावर लोणीजवळ डाव्या हातास थेऊरचा फाटा आहे. पुणे- हडपसर- लोणी- थेऊर असा मार्गक्रम आहे.